یکی از بیماری های شایع و اما کمتر شناخته شده برای عموم مردم، فتق یا هرنیا (Hernia) می باشد. این بیماری به واسطه عوارض آن همچون انسداد روده، اختناق و حتی مشکلاتی برای ادامه حیات فرد شناخته می گردد. اگر خود و یا اطرافیان شما تاکنون دچار گرفتگی یا برآمدگی در ناحیه شکم و کشاله ران شده اید بدون اینکه دلیل آن را بدانید. با کلنیک نیکان همراه باشید تا هرآنچه لازم است در مورد جراحی فتق و درمان آن که جراحی فتق باز یا لاپاراسکوپی فتق بدانید را با شما به اشتراک بگذاریم.
بیماری فتق چیست؟
آیا شما می‌دانید که فتق چیست و چرا ایجاد می‌شود؟ آیا فتق خطر دارد؟ در مورد علائم، عوارض و نحوه درمان آن چه اطلاعاتی دارید؟ مطالعه این مطلب و مشاوره با یک جراح می‌تواند اطلاعات زیادی در این زمینه در اختیار شما بگذارد!
فتق معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که ارگان داخلی از بدن به علت ضعف و پارگی عضلات یا دیواره بافت اطراف آن جابه‌جا شود و در جایگاه غیرطبیعی قرار گیرد. مثلا در فتق نافی بخشی از روده کوچک از ناحیه ضعیف‌شده دیواره شکمی به بیرون رانده می‌شود و به صورت یک برآمدگی زیر پوست اطراف ناف خود را نشان می‌دهد.
فتق انواع مختلفی دارد که بسیاری از فتق‌ها در ناحیه شکمی ایجاد می‌شوند، اما می‌توانند در قسمت‌های فوقانی ران و کشاله ران نیز ظاهر شوند. علائم فتق معمولا با توجه به نوع آن متفاوت است. از انواع فتق می‌توان به فتق شکمی، فتق بیضه، فتق کشاله ران، فتق رانی و فتق نافی اشاره کرد.
بیشتر انواع فتق خوشبختانه تهدیدکننده زندگی نیستند، اما به خودی خود نیز از بین نمی‌روند. به همین دلیل، در اکثر موارد برای جلوگیری از عوارض خطرناک نیاز به جراحی دارند. عوارض فتق را باید جدی گرفت و به پزشک معالج فتق مراجعه کرد. می توانید با متخصص جراح گفت و گو کنید.
علائم فتق
رایج‌ترین علامت فتق، برجستگی یا برآمدگی در ناحیه آسیب‌دیده است. به عنوان مثال بارزترین علائم فتق اینگوینال این است که در کشاله ران خود یک توده هنگام ایستادن، خم شدن و یا سرفه کردن مشاهده می‌کنید. ناراحتی یا درد در ناحیه اطراف توده نیز ممکن است وجود داشته باشد. معمولا در حالت دراز کشیدن اثرات برآمدگی کمتر می‌شود.
برخی از انواع فتق مانند فتق هیاتال (فتق معده)، می‌تواند علائم مشخص‌تری مانند سوزش سر دل، مشکل در بلع و درد قفسه سینه داشته باشد. قابل ذکر است که در مواردی، فتق هیچ علامتی ندارد. حتی ممکن است ندانید که فتق دارید و در حین معاینه پزشکی برای مشکلی دیگر پزشک متوجه شود.
انواع فتق
چندین نوع مختلف فتق وجود دارد که هرکدام در ناحیه‌ای از بدن خود را نشان می‌دهند. در ادامه به انواع آن اشاره خواهیم کرد.
فتق شکمی
فتق شکمی ممکن است به دلایل مختلفی (مثل ضعف عضلات شکم) در نواحی مختلف شکم بروز کند. مثلا گاهی در اثر جوش‌خوردگی غیرطبیعی بافت محل برش جراحی خود را نشان می‌دهد (فتق شکافی) و در مواردی در اثر تجمع چربی بین ناف و قسمت تحتانی استخوان پستان دیده می‌شود. در اکثر موارد در اثر بیرون‌زدگی روده در زیر ناف مشاهده می‌شود.
در نوزادان اگر دیافراگم به درستی در طی جنینی رشد نکرده باشد؛ ممکن است فتق شکمی به صورت فتق نافی خود را نشان دهد. فاکتورهای خطر متداول در ایجاد فتق شکمی شامل مواردی مانند چاقی، فعالیت شدید و بارداری است.
فتق اینگوینال یا فتق کشاله ران
فتق‌های اینگوینال (فتق مستقیم و غیرمستقیم اینگوینال) هنگامی اتفاق می‌افتند که بافت چربی یا بخشی از روده به داخل کشاله ران (اغلب در کانال اینگوینال) در اثر ضعف عضلات یا پارگی دیواره تحتانی شکم نفوذ کنند. این مورد شایع‌ترین نوع فتق است و عمدتا مردان را درگیر می‌کند. فتق کشاله ران اغلب در اثر پیری و وارد کردن فشار مکرر بر روی شکم بروز می‌کند.
فتق فمورال یا فتق رانی
فتق فمورال هنگامی خود را نشان می‌دهد که بافت چربی یا بخشی از روده به داخل ران نفوذ کند. درصد شیوع آن بسیار کمتر از فتق اینگوینال است و بیشتر از مردان زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. فتق رانی نیز در اثر پیری و وارد کردن فشار مکرر بر روی شکم بروز می‌کند.
فتق نافی
فتق نافی هنگامی اتفاق می‌افتد که بافت چربی یا بخشی از روده در نزدیکی ناف نفوذ کند. اگر دهانه شکمی جنین که بند ناف از آن عبور می‌کند پس از تولد به خوبی بسته نشود، این نوع فتق می‌تواند در نوزادان نیز ایجاد شود. بزرگسالان نیز ممکن است تحت تأثیر فشار مکرر بر روی شکم به آن دچار شوند.
فتق هیاتال (فتق معده)
فتق هیاتال هنگامی اتفاق می‌افتد که بخشی از معده با فشار از شکاف دیافراگم به داخل قفسه سینه وارد شود. این نوع فتق ممکن است علائم قابل توجهی نداشته باشد، اگرچه در برخی افراد با دل درد همراه است. دقیقا مشخص نیست که چه عواملی باعث ایجاد فتق هیاتال می‌شوند، اما ممکن است در نتیجه ضعف دیافراگم با افزایش سن یا وارد کردن فشار بر روی شکم باشد.
فتق بیضه
همانطور که ذکر شد، کانال اینگوینال در کشاله ران قرار دارد. این کانال در مردان ناحیه‌ای است که از آن طناب اسپرماتیک از شکم به کیسه بیضه عبور می‌کند. طناب اسپرماتیک در اصل بیضه‌ها را نگه می‌دارد. پس از تولد باید بیضه‌ها اندکی از طریق کانال اینگوینال پایین آیند و سپس کانال به طور کامل در پشت آن‌ها بسته شود.
گاهی کانال به درستی بسته نمی‌شود و ناحیه‌ای ضعیف برجای می‌گذارد که در آینده و یا در طی نوزادی در نوزادان پسر ممکن است به صورت فتق بیضه خود را نشان دهد. در ورزشکاران نیز فتق در ناحیه پا در اثر ضعف عضلات پا به دلیل آسیب‌دیدگی ورزشی رخ می‌دهد.
اگر فتق درمان نشود چه اتفاقی می‌افتد؟
تشخیص به موقع علائم فتق و مراجعه به پزشک در صورت مشکوک بودن به این عارضه بسیار مهم است. چرا که فتق به خودی خود از بین نمی‌رود. از آنجایی که فتق در هر ناحیه‌ای باعث توقف خونرسانی به بخشی از اندام یا بافت محبوس‌شده می‌شود؛ معمولا در شرایط اورژانسی بیمار با علائمی مانند حالت تهوع یا استفراغ و تب یا درد ناگهانی مواجه می‌شود.
به عنوان مثال در مورد فتق کشاله ران، در صورت عدم درمان به موقع ممکن است نیاز به جراحی و تخلیه بخش مسدودشده روده باشد. البته درمان فتق به روش جراحی نیز عوارض خاص خود مانند خونریزی، احتمال عفونت و آسیب به عروق و احشای دیگر، احتمال آسیب به بیضه‌ها، درد طولانی مدت در ناحیه برش و احتمال عود دوباره فتق را نیز دارد. اما وقتی اندام محبوس‌شده دچار نارسایی شود، راهی جز جراحی وجود ندارد.
یکی از مهم‌ترین عوارض بعد از عمل فتق کشاله ران یا بیضه این است که بیمار تقریبا برای ۴ تا ۶ هفته امکان انجام فعالیت‌های روزانه مانند رانندگی و جابه‌جایی اجسام سنگین را ندارد.
آمادگی‌های لازم برای انجام عمل فتق
برای انجام عمل فتق مانند هر عمل جراحی دیگری، شرایط و آمادگی‌های خاص خود را داشته که در ادامه به برخی از آن‌ها می‌پردازیم:
- شب و یا صبح قبل از عمل فتق، دوش گرفته و استحمام کنید.
- بهتر است قبل از عمل فتق، از استعمال سیگار، دخانیات، مصرف الکل و … پرهیز کنید.
- قبل از انجام عمل فتق، شرح کاملی از داروهایی که مصرف می‌کنید را در اختیار پزشک خود قرار داده و در صورت نیاز به قطع مصرف داروهایی نظیر داروهای رژیمی، داروهای رقیق کننده خون، داروهای ضد التهاب، ویتامین E و …، حتما با پزشک خود مشورت کنید.
- طبق زمان‌بندی گفته شده از سوی پزشک، از خوردن و یا نوشیدن مواد غذایی خودداری کرده و تنها داروهای تجویز شده را در زمان مناسب مصرف کنید. همچنین در صورتی که در زمینه اجابت مزاج مشکلاتی مانند یبوست دارید، بهتر است حتما آن را با پزشک خود در میان گذاشته و از این نظر نیز برای عمل فتق، خود را آماده کنید.
درمان فتق
بیماری فتق به طور خود به خود بهبود نیافته و نیازمند جراحی است. جراحی فتق می تواند به دو صورت جراحی باز و حراجی به کمک لاپاراسکوپی صورت گیرد.
جراحی فتق باز (هرنیورافی)
در برخی موارد ممکن است با در نظر گرفتن شرایط سنی و ویژگی های جسمی فرد، پزشک متخصص، شیوه جراحی باز را برای درمان فتق گزینش نماید.
در عمل جراحی فتق به روش باز، برشی طولی و بزرگ به اندازه 8 تا 10 سانتی‌متر در محل فتق ایجاد شده و این برش تا جایی ادامه پیدا می‌کند که از پوست و چربی‌های زیرپوستی رد شده و پزشک جراح بتواند به راحتی به سطح ضایعه دسترسی داشته باشد. سپس بافت بیرون زده مانند روده را به موقعیت اصلی آن بازگردانده و پس از آن، محل برش را به کمک بخیه می‌بندد.
جراحی فتق باز، بسته به نظر پزشک، شدت فتق و وضعیت عمومی که بیمار در آن به سر می‌برد، ممکن است با بی حسی موضعی، بی حسی نخاعی و یا بیهوشی عمومی انجام شود.
جراحی فتق به روش لاپاراسکوپی (هرنیوپلاستی)
در جراحی لاپاراسکوپی فتق، پزشک به جای یک برش طولی و عمیق، از چند برش کوچک استفاده کرده و به کمک آن‌ها به ترمیم فتق می‌پردازد. پزشک بعد از ایجاد برش‌های کوچک، از یک وسیله مجهز به دوربین به نام لاپلاراسکوپ، محل فتق را به خوبی بررسی کرده و پس از درمان فتق، با استفاده از یک مش برای بافت‌های اطراف محل جراحی شده، آن‌ها را به خوبی مستکم کرده و سپس، محل زخم‌ها را با بخیه می‌بندد.
جراحی فتق با مش (هرنیوپلاستی)
جراحی فتق با مش در واقع همان جراحی فتق باز است با این تفاوت که در این روش جراحی، از یک پوشش توری به نام مش استفاده می‌شود. پوشش مش، به عضلات درگیر فتق که ضعیف شده و دچار بیرون‌زدگی شده‌اند، استحکام بیشتری بخشیده و به برطرف شدن ضعف آن‌ها کمک می‌کند.
تفاوت عمل فتق به شیوه باز و لاپاراسکوپی
درمان فتق به روش جراحی باز عموما برای افرادی در سنین جوانی و همچنین در درمان فتق های کوچک کاربرد دارد.
درمان و عمل فتق به شیوه باز، با بیهوشی کامل و یا بی حسی موضعی به تشخیص پزشک متخصص همراه خواهد بود و در برخی موارد احتمال بازگشت بیماری وجود دارد.
اما بهره گیری از شیوه لاپاراسکوپی به عنوان یکی از به روز ترین و موثر ترین شیوه های جراحی فتق، عوارض کمتر و نتایج بهتری را شاهد هستیم.
- مزایای جراحی فتق به روش لاپاراسکوپی
- کاهش احتمال عفونت در محل جراحی
- کاهش احتمال خونریزی در حین جراحی
- کاهش احتمال خونریزی پس از جراحی
- کاهش طول دوره بستری شدن در بیمارستان
- کاهش دوره نقاهت
- کاهش تحمل دردهای متاثر از جراحی توسط بیمار
- مصرف کمتر از داروی بیهوشی و حفظ سلامتی فرد
- کاهش مدت زمان جراحی
همان گونه که ملاحظه می کنید بهره گیری از لاپاراسکوپی در درمان فتق، با مزایای بسیاری همراه است اما باید توجه داشته باشید که بهره گیری از این شیوه در جراحی تمامی انواع فتق کارساز نیست. لذا لازم است اتخاذ بهترین شیوه درمان و عمل فتق را به پزشک متخصص خود واگذار نمایید.
عمل فتق چند ساعت طول می‌کشد؟
مدت زمان جراحی فتق به عوامل مختلف مانند نوع فتق، تکنیک مورد استفاده در جراحی فتق، شرایط جسمی بیمار و عوامل دیگری از این قبیل، بستگی دارد. برای مدت زمان عمل فتق همچنین می‌توانید با متخصص جراح عمومی خوب در قزوین مشورت کرده و بر اساس شرایط و نوع عملی که در پیش دارید، تخمین دقیق‌تری از مدت زمان این عمل داشته باشید. اما در حالت کلی می‌توانیم بگوییم، مدت زمان عمل ترمیم فتق باز، حدود 1 تا 2 ساعت و ترمیم لاپاراسکوپی فتق، در حدود 1 تا 3 ساعت خواهد بود.
عوارض جراحی فتق
برخی عوارض احتمالی پس از جراحی فتق شامل موارد ذیل می گردد:
- عفونت در ناحیه جراحی
- خونریزی
- آسیب به اندام های داخلی فرد به شکل نادر
- مشکل در دفع ادرار که تا حدود یک هفته پس از جراحی طبیعی می باشد.
دوران نقاهت بعد از عمل جراحی فتق
دوران نقاهت عمل جراحی فتق، برای بیماران مختلف متفاوت بوده و به سطح سلامتی، محل جراحی شده و نوع روشی که برای جراحی فتق به کار رفته است، بستگی خواهد داشت. اما در حالت کلی می‌توان گفت بعد از ترمیم فتق باز، بهتر است حدود 3 تا 6 هفته به خود استراحت داده و سپس، به زندگی عادی خود بازگردید. در مقابل، ترمیم فتق به روش لاپاراسکوپی، دوران نقاهت کمتری داشته و در طول یک تا دو هفته پس از عمل، می‌توانید فعالیت‌های روزانه زندگی خود را از سر بگیرید.
مراقبت های پیش از جراحی فتق
برخی از انواع فتق به تشخیص پزشک معالج به صورت سرپایی درمان شده و نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارد.
درخصوص آمادگی های لازم پیش از جراحی نیز بسته به سن، جنسیت و ویژگی های جسمی و نوع فتق، لازم است موارد مشخصی به توصیه پزشک معالج رعایت گردد.
برخی از رایج ترین اقدامات پیش از جراحی فتق شامل موارد ذیل می گردد:
- عدم مصرف داروهای رقیق کننده خون، چند هفته پیش از جراحی
- عدم مصرف آب و غذا، چند ساعت پیش از جراحی
- عدم استعمال دخانیات، چند هفته پیش از جراحی
- مراقبت های پس از جراحی فتق
- خودداری از استحمام تا یک روز پس از جراحی
- خودداری از انجام ورزش های سنگین وهمچنین هرگونه فعالیت فیزیکی سنگین تا بهبودی کامل
- تمیز نگه داشتم جای زخم
- مصرف به موقع داروهای تجویزی توسط پزشک
علائم خطرناک پس از عمل فتق
همان گونه که پیشتر ذکر شد، جراحی فتق با عوارض بسیار کمی همراه است اما درصورت مشاهده هر یک از علائم زیر، لازم است سریعا با پزشک خود مشورت کنید:
- تب بالای 39 درجه
- خونریزی
- تورم در محل جراحی
- درد مزمن
- تهوع یا استفراغ
- لرز
- سرفه مداوم
- ترشحات چرکی در ناحیه جراحی
- التهاب محل اطراف جراحی
منابع بیشتر برای مطالعه
دکتر فریبرز صمدی
متخصص جراحی عمومی
- جراح کولورکتال با 9 سال سابقه
- جراحی های نشیمن گاهی: شقاق، هموروئید (بواسیر)، آبسه مقعدی، فیستول مقعدی کیست مویی (سینوس پیلونیدال)، زگیل تناسلی و مقعدی
- جراحی روده وبیماری های روده و معده
- جراحی آبسه های پوستی، کیست های پوستی، کیست های سباسه ناحیه سر، غدد چربی پوستی
