فیستول (Fistula) چیزی جز یک ارتباط غیرطبیعی بین اندام‌های مختلف بدن نیست. در واقع این بیماری باعث می‌شود تا اعضای بدن به حریم یکدیگر تجاوز کنند. آنها را می‌توانید در هر قسمتی از بدن ببینید؛ اما با این حال برخی از آنها مانند فیستول مقعدی (Anal Fistula) بسیار شایع‌تر هستند. اگر به فکر درمان آنها نباشید، در معرض عفونت و انتشار آلودگی به خون قرار خواهید گرفت. البته این موضوع نباید باعث نگرانی شما شود؛ چراکه برای درمان آن راه‌حل‌های شناخته‌شده و موثری وجود دارد. پزشکان گوارش برای درمان و مدیریت آن از دارودرمانی و جراحی (فیستولوتومی، fistulotomy) استفاده می‌کنند. در این مقاله از کلینیک نیکان میخواهیم فیستول مقعدی را با هم بررسی کنیم. با ما همراه باشید.
فیستول مقعدی چیست؟
فیستول به یک اتصال و ارتباط غیر طبیعی بین دو بافت بدن گفته می‌شود. فیستول انواع گوناگونی دارد که در زیر شایع ترین آنها را نام برده‌ایم:
- فیستول مقعدی
- فیستول ماهیچه ای
- فیستول مجاری ادراری
- فیستول تنفسی
- فیستول تناسلی
- فیستول گوارشی
- فیستول چشمی
- فیستول سینوسی
شایع ترین فیستول، فیستول از نوع مقعدی آن می‌باشد. این فیستول یک اتصال غیر طبیعی مانند تونلی کوچکی است که یک آبسه یا حفره عفونی در مقعد را به سوراخی روی پوست اطراف مقعد متصل می‌کند. درست در داخل مقعد تعدادی غدد کوچک قرار گرفته اند که وظیفه ساخت مخاط را به عهده دارند. گاهی اوقات، این غدد مسدود می‌شوند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، تجمع باکتری باعث ایجاد یک کیسه متورم از بافت و مایع عفونی می‌شود. پزشکان به این حالت آبسه می‌گویند. حدود نیمی از این آبسه‌ها ممکن است به فیستول مقعدی تبدیل شوند.
علائم فیستول مقعدی
از علائم نسبتا رایج فیستول مقعدی می توان به یبوست، درد و خارش در ناحیه ی درگیر، ایجاد توده هایی قابل لمس و اغلب بسیار دردناک در اطراف مقعد اشاره کرد. در موارد شدید تر فیستول مقعدی ممکن است به خونریزی و تورم مقعدی ختم شود. البته همیشه این علائم در تمامی فیستول های مشابه ظاهر نمی شوند. اما وجه مشترک فیستول های مقعدی ترشح ماده ای بد بو از مقعد است همچنین نیاز به تخلیه عفونت های موجود در فیستول ها یکی از موارد ضروریست که بهتر است در مراحل ابتدایی درمان شود.
فیستول مقعدی علائم مختلفی دارد. توصیه می‌کنیم در صورت مواجه شدن با هر علامت غیر معمول به پزشک مراجعه نمایید. علائم و نشانه‌های این نوع فیستول عبارتند از:
- آبسه‌های مقعدی مکرر
- درد و تورم در اطراف مقعد
- تخلیه خونی یا بدبو (چرک) از سوراخ ایجاد شده اطراف مقعد. (درد ممکن است پس از تخلیه فیستول کاهش یابد)
- تحریک پوست اطراف مقعد در اثر ایجاد فیستول
- درد همراه با دفع مدفوع
- خونریزی
- تب، لرز و احساس خستگی عمومی
علت ابتلا به فیستول مقعدی چیست؟
علت اصلی ایجاد این نوع فیستول گرفتگی غدد مقعد و آبسه در این ناحیه است. سایر شرایط که با احتمال کمتری می‌توانند باعث ایجاد فیستول از نوع مقعدی شوند عبارتند از:
- بیماری کرون (یک بیماری طولانی مدت که در اثر ابتلا به ای بیماری سیستم گوارشی شما ملتهب می‌شود)
- پرتو درمانی
- وارد شدن ضربه
- اسهال مزمن
- بیماری‌های قابل انتقال جنسی مانند سیفلیس یا کلامیدیا
- دیورتیکولیت (بیماری که در اثر آن کیسه‌های کوچک در روده بزرگ ایجاد شده و ملتهب می‌شوند)
- سرطان
- هیدرادنیت چرکی (یک بیماری پوستی طولانی مدت که باعث آبسه و زخم می‌شود)
- عفونت با سل یا ویروس اچ آی وی
- عارضه جراحی در نزدیکی مقعد
از آنجایی که شروع فیستول های مقعدی، با ایجاد آبسه هایی در اطراف و حتی مجاور مقعد خواهد بود. بنابراین به سادگی می توان با تشخیص به موقع، و پرهیز از موارد تشدید کننده ای (علل ایجاد فیستول های مقعدی) که ممکن است باعث تبدیل این آبسه ها به فیستول های مقعدی شوند، جلوگیری نمود.
فیستول مقعدی چگونه تشخیص داده می شود؟
چنانچه بیمار به فیستول مقعدی دچار شده باشد، پزشک می تواند به راحتی آن را با معاینه ی بالینی و مشاهده ی عینی تشخیص دهد. غالبا فیستول سرباز شده به راحتی از روی پوست قابل تشخیص می باشد. ممکن است در مواقعی به معاینه ی انگشتی مقعد نیاز باشد.
چنانچه پزشکان به فیستول مقعدی شک نمایند، به بیماران خود توصیه می کنند که تست های تشخیصی مثل سونوگرافی، فیستولوگرافی، پروکتوسکوپی، آنوسکوپی، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی، ماده ی حاجب و سیگموئیدوسکوپی را انجام دهند. پزشک بعد از تشخیص نوع فیستول، درمورد درمان مناسب بیمار تصمیم گیری خواهد کرد.
برخی از فیستول‌ها ممکن است روی سطح پوست قابل مشاهده نباشند. در این مورد، ممکن است نیاز به انجام معاینات و آزمایشات اضافی مانند موارد زیر باشد.
- معاینه فیزیکی رکتوم (قسمت انتهایی روده به طول 12 تا 15 سانتی‌متر که به مقعد ختم می‌شود) با انگشت
- انوسکوپی (روش معاینه سرپایی است که در آن از ابزار خاصی برای دیدن و معاینه رکتوم استفاده می‌شود)
- پروکتوسکوپی (استفاده از یک تلسکوپ ویژه با یک نور در انتهای آن برای مشاهده داخل مقعد)
- سونوگرافی
- اسکن ام آر آی یا سی تی اسکن
اگر فیستول پیدا شود، پزشک ممکن است بخواهد آزمایش‌های بیشتری را انجام دهد تا ببیند آیا این مریضی به بیماری کرون(یک بیماری التهابی روده) مرتبط است یا خیر. حدود 25 درصد از افراد مبتلا به بیماری کرون دچار فیستول می‌شوند. آزمایش خون، عکسبرداری با اشعه ایکس و کولونوسکوپی از جمله آزمایشات تکمیلی برای تشخیصی بهتر هستند.
انواع فیستول مقعدی
همانطور که میدانیم مقعد دارای دو اسفنکتر داخلی و خارجی است و در دیواره مقعد آنهم درست در فضای بین این دو اسفنکتر جایگاه قرارگیری غدد مقعدی است. اگر این فضا برای غدد مقعدی برای مدت زیادی مسدود باشد،آبسه و عفونت بوجود می آید. در صورت عدم رسیدگی و درمان آبسه مقعدی می تواند از این فضا تا سطح پوست گسترش یابد و در نتیجه فیستول مقعدی را سبب شود. شروع این نوع فیستول، با ایجاد آبسه هایی در اطراف و حتی مجاور مقعد خواهد بود. انواع فیستول مقعدی عبارتند از:
- فیستول اکسترا اسفنکتریک: این فیستول از بخش راست روده آغاز شده و به قسمت پایین ادامه می یابد. گفتنی است که این کانال توسط عضله لواتور به پوست اطراف مقعد می رسد. معمولا این فیستول در اثر بیماری های التهابی مثل آبسه، آپاندیس و کرون بوجود می آید.
- فیستول زیر مخاطی: این فیستول نیز بسیار ساده بوده و به شکل کانالی سطحی از قسمت زیر مخاط عبور می نماید.
- فیستول ترانس اسفنکتریک: این نوع فیستول از میان عضلات خارجی یا داخلی یا از ناحیه پشت مقعد شروع شده و از عضله اسفنکتر خارجی رد می نماید. شکل این فیستول مثل یک U بوده، به همین علت به این فیستول، نعل اسبی نیز گفته می شود.
- فیستول سوپر اسفنکتریک: در این نوع از فیستول، منشا کانال از میان عضلات اسفنکتر خارجی و داخلی شروع شده و به سمت و سوی بالا گسترش می یابد. گفتنی است این کانال از بین عضلات پوبورکتالیس رد شده و با فاصله ی 1 اینچی از مقعد بیمار به سطح پوست انتشار می یابد.
- فیستول اینتر اسفنکتریک: این نوع از فیستول بسیار شایع بوده، طوری که حدود 70% از بیماران به این نوع فیستول دچار هستند. منشا آن نیز از میان عضلات اسفنکتر خارجی و داخلی مقعد شروع شده، سپس با عبور از عضله اسفنکتر داخلی از نزدیک مقعد بیمار از پوست بیرون می آید. خونریزی، سوزش، درد، خروج ترشحات خون آلود و چرکین، حتی خروج ترشحاتی بدبو از بارزترین نشانه های این نوع از فیستول است.
روش های درمان فیستول مقعدی
با پیشرفت علم روش های متعددی در حوزه درمان بیماری های مختلف مطرح شده است که با به کارگیری این روش ها می توان نتایج بسیار مطلوبی را دریافت کرد. روش های متعددی برای درمان فیستول مقعدی وجود دارد که پزشک با توجه به موقعیت فیستول (پشت و یا جلوی مقعد)، جنسیت بیمار، عود فیستول، وضعیت قوام اسفنگترهای مقعد و یا سایر بیماری های همراه، تصمیم می گیرد که از چه روش جراحی استفاده کند. در ادامه به روش های درمان فیستول می پردازیم.
درمان فیستول مقعدی با جراحی
درمان فیستول مقعدی حتما باید با استفاده از بیهوشی عمومی و یا بی حسی نخاعی در اتاق عمل صورت می گیرد. با توجه به موقعیت و محل قرار گیری فیستول توسط جراح بهترین تکنینک انتخاب می شود.
فیستولوتومی
در اکثر موارد برای درمان فیستول مقعدی از این روش استفاده می شود، در تمام طول فیستول برای رفع آسیب های وارد شده توسط جراح یک برش ایجاد می شود. با برش ایجاد شده پوست و عضله تونل کامل باز می شود و جراح تغییرات لازم را ایجاد می نماید. زخم ناشی از جراحی به مرور زمان بهبود پیدا می کند.
ستن SETON
یکی از روش هایی که از قدیم برای درمان فیستول مقعدی مورد استفاده قرار می گرفته تکنیک ستن می باشد، این روش جراحی در فیستول های پیچیده تر که قسمت عضله اسفنکتر درگیر شده است مورد استفاده قرار می گیرد.
با بکارگیری این روش بیمار نیاز به مراقبت های بیشتری دارد زیرا برای 6 الی 12 هفته به منظور تخلیه کامل چرک یک نخ بخیه یا لوله باریک در فیستول قرار می دهند و در صورت نیاز جراحی قطعی انجام می گیرد و تکنیک ستن بیشتر برای افرادی که در معرض ابتلا به بی اختیاری مقعد هستند بکار گرفته می شود.
فلپ آدوانسمنت (فلپ پیشرفته)
در فیستول های پیچیده تر، از تکنیک فلپ آدوانسمنت استفاده می شود، برای افرادی که بیشتر در معرض خطر بی اختیاری مقعد می باشند بیشتر این روش بکار گرفته می شود.
پلاگ بیولوژیکی
در این تکنیک از پلاگ مخروطی شکل ساخته شده از روده خوک استفاده می شود این پلاگ به سر داخلی فیستول مقعد متصل می شود. به منظور جلوگیری از باز شدن داخلی فیستول مقعدی از پلاگین استفاده می شود. یکی از روش های درمانی فیستول پلاگ می باشد که درصد موفقیت در این روش بسیار پایین می باشد.
چسب فیبرین
روش دیگری که امروزه برای درمان فیستول مقعدی مطرح شده است، که یک روش کاملا کم تهاجمی می باشد که درمان غیر جراحی فسیتول مقعد است، استفاده از چسب فیبرین می باشد، در این چسب از ماده ی فیبرینی استفاده می شود که این ماده از طریق منفذ فیستول تزریق شده و درون آن را می‌پوشاند، سپس منفذ فیستول با بخیه مسدود می‌گردد.
این روش عوارض بی اختیاری ندارد ولی قابل ذکر می باشد که درصد موفقیت در این روش نیز بسیار پایین است.
جراحی لیزر (پیشنهادی)
درمان فیبر لیزری از یک پرتو لیزر کوچک برای برای بستن و مسدود کردن کردن فیستول استفاده می‌کند. این روش معمولا درصد موفقیت بالایی داشته و عوارض کمتری نسبت به بقیه روش ها دارد.
آيا می توان عمل فيستول و آبسه را همزمان انجام داد؟
در برخی مواقع متخصص جراحی ترجیح می دهد که ابتدا آبسه مقعدی را تخلیه و درناژ کند و سپس نسبت به جراحی و یا لیزر فیستول مقعدی اقدام کند. اما در شرایط خاصی می توان آبسه و فیستول را همزمان و با لیزر پرتوان دی اکسید کربن تحت جراحی و درمان قرار داد. اگر سوراخ داخلی فیستول قابل تشخیص و مشخص باشد می توان آبسه و فیستول مقعدی را همزمان جراحی و لیزر کرد. اما در مواقعی که آبسه بزرگ و گسترده است و سوراخ داخلی مشخص نباشد یا بالا باشد بهتر است دستکاری نشود تا بیمار دچار عارضه بی اختیاری مدفوع بعد از جراحی آبسه و فیستول مقعدی نشود.
