شقاق یا فیشر (fissure) در حقیقت یک بیماری در ناحیه مقعد است که در موارد حاد با درد شدید و خونریزی همراه خواهد بود. در این بیماری، پارگی یا ترک‌هایی در چین‌خوردگی‌های مقعد ایجاد می‌شود که این موضوع درد و خونریزی را هنگام مدفوع کردن به همراه خواهد داشت. برای آشنایی با علائم شقاق با کلینیک نیکان همراه باشید.
شقاق ممکن است کوتاه‌مدت یا حاد باشد و پس از چند روز یا چند هفته با درمان در منزل برطرف شود، اما گاهی‌اوقات این بیماری پس از ۸ الی ۱۲ هفته بهبود پیدا نمی‌کند که در این حالت شقاق مزمن یا طولانی‌مدت محسوب می‌شود و فرد باید حتما به پزشک مراجعه کند.
علائم بیماری شقاق یا فیشر
آشنایی با علائم شقاق بسیار اهمیت دارد. زیرا کمک می‌کنند که شما زودتر متوجه این مشکل شوید و زودتر اقدامات لازم برای درمان را انجام دهید. در ادامه به علائم شقاق اشاره خواهیم کرد تا با آن‌ها آشنا شوید.
- درد مقعد: اولین و شایع‌ترین علائم شقاق یا فیشر، درد مقعد است. به‌طوری‌که فرد در زمان مدفوع کردن و حتی پس از آن در ناحیه مقعد احساس درد خواهد داشت. این درد می‌تواند به‌صورت دائم یا مقطعی باشد.
- خارش و سوزش: یکی دیگر از علائم شقاق، سوزش و خارش ناحیه مقعد است. درواقع برخورد مدفوع با برش‌ها و پارگی‌ها باعث این سوزش و خارش می‌شود و فرد معمولا تا چند ساعت پس از دفع مدفوع حس خارش و سوزش خواهد داشت. البته درنظر داشته باشید که این علامت همیشه نشان‌دهنده فیشر نیست.
- خونریزی مقعد: از دیگر علائم شقاق می‌توان به خونریزی مقعد اشاره کرد. این مورد زمانی مشاهده می‌شود که پارگی‌ها و ترک‌های اطراف ناحیه مقعد عمیق باشند، بنابراین اگر فرد در چنین حالتی دفع مدفوع را انجام دهد، رگه‌های خون را داخل مدفوع مشاهده خواهد کرد.
- ترشحات چرکی: یکی از علائمی که به‌محض مشاهده آن باید به پزشک مراجعه کنید، ترشحات چرکی است. خروج ترشحات چرکی از مقعد، نشان‌دهنده عفونی شدن زخم فیشر است و از آنجایی که این موضوع می‌تواند مشکلات بسیاری را به همراه داشته باشد، باید سریعا به پزشک مراجعه کرد.
خون حاصل از شقاق جدا از مدفوع است. (مدفوع بسیار تیره و قیر مانند یا خون قرمز تیره مخلوط با مدفوع ممکن است نشانه یک مشکل جدی‌تر باشد). اگر همراه با دفع خونریزی دارید، به پزشک خود اطلاع دهید. گاهی اوقات علائم شقاق مقعدی ممکن است یک زخم بدون درد باشد که بهبود نمی‌یابد. ممکن است هرازگاهی خونریزی کند اما علائم دیگری ایجاد نکند.
علل به‌وجودآمدن شقاق مقعدی
- شقاق مقعدی اغلب در اثر آسیب به مجرای پشتی (مقعد) ایجاد می‌شود. کشش و پارگی زمانی می‌تواند اتفاق بیفتد که فرد مدفوع نسبتاً سختی دفع کند.
- در بیشتر افراد، این آسیب پوستی بدون هیچ مشکلی به‌سرعت بهبود می‌یابد. با این حال به نظر می‌رسد برخی از افراد دارای خاصیت انقباضی (فشار) بیشتر از حد نرمال در عضله اطراف مقعد هستند. به‌عبارتی‌دیگر عضله بیش از حد معمول «سفت» است.
- تصور می‌شود که این افزایش انقباض ممکن است خون‌رسانی به مقعد را کاهش دهد و بنابراین روند بهبود پوست را کند می‌کند.
- این موضوع می‌تواند باعث ایجاد پارگی مقعد (شقاق) شود. هنگامی‌که پارگی ایجاد شد، درد هنگام دفع مدفوع، می‌تواند اقباض مقعد را بیشتر افزایش دهد. این اتفاق درد را بدتر می‌کند که می‌تواند باعث افزایش بیش از حد انقباض عضله‌ای و کاهش سرعت روند بهبودی شود.
- یبوست احتمال ایجاد فیشر مقعدی را بیشتر می‌کند. تفاوت‌هایی در فرکانس «طبیعی» باز شدن روده در افراد مختلف وجود دارد.
- برای برخی ۲-۳ بار در روز استاندارد است و سه روز بدون دفع مدفوع غیرطبیعی محسوب می‌شود. برای دیگران دفع مدفوع بیشتر از هر ۲-۳ روز یکبار عجیب است.
- یبوست یا در صورت سفت شدن مدفوع و سخت‌تر یا دردناک‌تر بودن دفع آن اتفاق می‌افتد یا هنگامی‌که به‌طور قابل توجهی کمتر از حد معمول دفع می‌کنید.
- فاکتورهای زیادی می‌توانند باعث یبوست شوند که در میان این عوامل معمول‌ترین آن‌ها، نخوردن فیبر کافی (مواد خوراکی زبر مانند سبوس که دارای سلولز بوده و برای لینت مزاج و مسائل دیگر خوب هستند) و ننوشیدن مایعات کافی است.
- اگر به‌طورکلی حالتان خوب نیست و به‌ویژه اگر تب هم دارید، مایعات بیشتری از حد معمول از دست می‌دهید به دلیل تعریق ناشی از درجه حرارت بالا و اغلب کمتر غذا می‌خورید. همچنین بعضی از داروها (به‌ویژه مسکن‌های قوی) می‌توانند باعث یبوست شما شوند. نتیجه بیماری‌هایی مانند کم‌کاری غده تیروئید نیز می‌تواند یبوست باشد.
- گاهی ممکن است در صورت ابتلا به یک اسهال بد، شقاق مقعدی ایجاد شود. همچنین فیشر مقعدی در دوران بارداری و زایمان بیشتر دیده می‌شود. شکاف مقعدی حدوداً در هر ۱ نفر از ۱۰ زن در هنگام زایمان رخ می‌دهد.
- در تعداد کمی از موارد، شقاق به‌عنوان بخشی از عوارض یک بیماری دیگر بروز می‌دهد. به‌عنوان‌مثال، به‌عنوان عارضه بیماری کرون، کولیت اولسراتیو یا عفونت منتقله از راه مقاربتی مانند عفونت هرپس مقعدی، سیفلیس و HIV ممکن است شکل گیرد.
در این شرایط شما علائم و مشکلات دیگری نیز خواهید داشت که ناشی از یک بیماری زمینه‌ای است. در این متن بیشتر از این به این نوع شقاق‌ها پرداخته نشده است.
علائم شقاق مقعدی چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
پزشک شما احتمالاً در مورد سابقه پزشکی شما سؤال می‌کند و یک معاینه بدنی، از جمله بررسی آرام در ناحیه مقعد انجام می‌دهد. اغلب شکاف قابل مشاهده است. معمولاً این معاینه تمام چیزی است که برای تشخیص علائم شقاق لازم است.
شقاق مقعدی حاد (Acute Anal Fissure) مانند یک شکاف تازه، تا حدی شبیه به برش کاغذ به نظر می‌رسد. یک شقاق مقعدی مزمن (Chronic Anal Fissure) احتمالاً پارگی عمیق‌تری دارد و ممکن است دارای رشد زائده گوشتی داخلی یا خارجی باشد. شکاف اگر بیش از هشت هفته طول بکشد، مزمن در نظر گرفته می‌شود.
محل شکاف سرنخی در مورد علت آن به ما می‌دهد. شکافی که در کنار دهانه مقعد دیده می‌شود، نه پشت یا جلو، به احتمال زیاد نشانه اختلال دیگری مانند بیماری کرون است. اگر پزشک فکر کند شما یک بیماری زمینه‌ای دارید، ممکن است آزمایش‌های بیشتری را توصیه کند:
- آنوسکوپی: آنوسکوپ وسیله‌ای لوله مانند است که برای کمک به پزشک در عکس‌برداری از راست‌روده و مقعد در مقعد قرار میگیرد.
- سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر: پزشک شما یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر با یک فیلم کوچک در قسمت پایین روده بزرگ شما قرار می‌دهد. اگر کمتر از ۵۰ سال سن داشته باشید و فاکتورهای خطر ابتلا به بیماری‌های روده یا سرطان روده بزرگ را نداشته باشید، این آزمایش ممکن است انجام شود.
- کولونوسکوپی: پزشک شما یک لوله انعطاف‌پذیر را به راست‌روده شما وارد می‌کند تا کل روده بزرگ را بررسی کند. این آزمایش ممکن است در صورتی که بیش از ۵۰ سال سن داشته باشید یا فاکتورهای خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ، علائم بیماری‌های دیگر یا دیگر علائمی مانند درد شکم یا اسهال داشته باشید، انجام شود. در صورت ابتلا به سرطان روده، میتوانید به متخصص سرطان روده مراجعه کرده و راهنمایی‌های لازم را دریافت نمایید.
عوارض شقاق مقعدی
عوارض شکاف مقعدی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- عدم بهبودی: شقاقی که ظرف هشت هفته بهبود نیابد، مزمن قلمداد می‌شود و ممکن است نیاز به درمان بیشتری داشته باشد.
- عود مجدد بیماری: هنگامی‌که یکبار علائم شقاق مقعدی را تجربه کنید، مستعد ابتلای دوباره به شکاف مقعدی می‌شوید.
- یک پارگی که به عضلات اطراف گسترش می‌یابد: شقاق مقعدی ممکن است به حلقه عضلانی که مقعد شما را بسته نگه داشته است (اسفنکتر داخلی مقعد) گسترش یابد و در نتیجه بهبود شقاق مقعدی شما دشوارتر شود.
یک شقاق بهبود نیافته می‌تواند چرخه‌ای از ناراحتی‌ها ایجاد کند که ممکن است به دارو یا جراحی برای کاهش درد و ترمیم پارگی نیاز داشته باشد.
آیا شقاق یا فیشر درمان دارد؟
بله؛ در ۹۰ درصد مواقع این بیماری با رژیم غذایی مناسب و انجام برخی کارها درمان می‌شود و تنها در ۱۰ درصد مواقع، یعنی زمانی که این بیماری به مرحله مزمن می‌رسد، پزشک از جراحی و انجام لیزر برای درمان استفاده می‌کند.
نکته مهمی که باید به آن اشاره کرد این است که فرد مبتلا به این بیماری نباید دچار یبوست شود، از همین رو توصیه می‌شود در صورت وجود چنین مشکلی، مصرف مایعات و سبزیجات را افزایش دهید. همچنین در برنامه رژیم غذایی خود به‌طور روزانه ۲۵ تا ۳۵ گرم فیبر مصرف کنید. تمام این موارد کمک می‌کنند که مدفوع شما نرم شود و هنگام دفع به کانال مقعد فشاری وارد نشود.
اگر درمان‌های خانگی و ساده علائم شقاق را از بین نبرد، پزشک می‌تواند با تزریق بوتاکس این مشکل را برطرف کند. بوتاکس یا همان سم بوتولینوم نوع A باعث فلج شدن عضله اسفنکتر مقعد می‌شود و علاوه‌برآنکه درد را کاهش می‌دهد، به بهبود بیماری شقاق نیز کمک می‌کند. درمان با لیزر نیز زمانی مورداستفاده قرار میگیرد که بیماری مزمن باشد. در این روش متخصص از دستگاه لیزر مخصوص استفاده می‌کند و با اشعه آن زخم‌ها و بریدگی‌های ایجادشده در ناحیه مقعد را درمان می‌کند. شما میتوانید برای دریافت نوبت و جراحی شقاق با لیزر در تهران، به صفحه تماس با ما کلینیک نیکان مراجعه کنید.
شقاق مقعدی چگونه درمان می‌شود؟
درمان سریع و قطعی شقاق
برای اکثر افراد علائم شقاق در طی یک هفته یا کمی بیشتر بهبود می‌یابد. درست مثل هر بریدگی یا پارگی کوچک دیگر روی پوست. درمان سریع و قطعی شقاق با توجه به میزان پیشرفت آن انجام می‌شود.
در مواقعی که پارگی ایجاد شده خیلی وخیم نیست، هدف از درمان شقاق، تسکین درد و نرم نگه‌داشتن مدفوع در حین روند بهبودی شقاق است.
کاهش درد و ناراحتی
- حمام آب گرم تسکین‌دهنده است و ممکن است به آرام شدن مقعد کمک کند که درد و علائم شقاق را تسکین می‌دهد.
- یک کرم یا پماد حاوی ماده بی‌حس‌کننده مانند لیدوکائین ممکن است به تسکین درد کمک کند. این کار را فقط باید برای دوره‌های کوتاه‌مدت (حداکثر ۵-۷ روز) انجام دهید.
اگر مدت طولانی‌تری از آن استفاده کنید ممکن است ماده بی‌حس‌کننده پوست اطراف مقعد را حساس کند. یکی از این کرم‌ها یا پمادها را میتوانید با نسخه پزشک تهیه کنید.
بعضی از این محصولات را میتوانید بدون تجویز پزشک در داروخانه‌ها نیز بخرید. کرم یا پماد را باید قبل از رفتن به توالت استفاده کرد.
- اگر تورم (التهاب) زیادی در اطراف پارگی وجود داشته باشد، ممکن است یک کرم یا پماد حاوی داروی استروئیدی تجویز شود.
استروئیدها التهاب را کاهش می‌دهند و ممکن است به کاهش تورم اطراف شقاق کمک کنند. این راهکار ممکن است به کاهش خارش و درد نیز کمک کند، گرچه نباید بیش از یک بار از آن استفاده کنید.
- پس از رفتن به توالت مقعد خود را با دقت بشویید و به‌آرامی خشک کنید. اگر دردناک است از صابون استفاده نکنید زیرا ممکن است باعث تحریک شود.
- مسکن‌هایی مانند پاراستامول یا ایبوپروفن ممکن است به کاهش درد کمک کنند (اما از مصرف کدئین خودداری کنید).
از یبوست خودداری کنید و مدفوع را نرم نگه دارید
- فیبر زیادی بخورید که در میوه‌ها، سبزیجات، غلات، نان سبوس‌دار و مواد مشابه یافت می‌شود.
- هدف بزرگسالان باید نوشیدن حداقل دو لیتر (۱۰-۱۲ فنجان) مایعات در روز باشد. مقدار زیاد مایعات را به‌عنوان ادرار دفع خواهید کرد. با این حال، مقداری به روده می‌رود و مدفوع را نرم می‌کند. نوشیدنی‌های مختلفی را میتوانید مصرف کنید اما نوشیدنی‌های الکلی می‌تواند منجر به کمبود مایعات در بدن شوند و خیلی مؤثر نیستند.
- اگر رژیم پرفیبر کمکی نمی‌کند، میتوانید از مکمل‌های فیبر (مواد حجیم کننده) مانند اسپاگولا، متیل سلولز، سبوس یا استرکولیا استفاده کنید. متیل سلولز همچنین به نرم شدن مدفوع کمک می‌کند که دفع آن را راحت‌تر می‌کند.
این مکمل‌ها را میتوانید از داروخانه‌ها بخرید یا با نسخه پزشک تهیه کنید. بعضی اوقات ممکن است ملینی مانند لاکتولوز یا ملین ماکروگل پیشنهاد شود.
- احساس نیاز به دفع مدفوع را نادیده نگیرید. برخی از افراد این احساس را سرکوب می‌کنند و رفتن به توالت را به زمان دیگری موکول می‌کنند. این ممکن است منجر به تشکیل مدفوع بزرگ‌تر و سخت‌تری شود که دیرتر دفع آن دشوارتر است.
- از مسکن‌هایی که مانند کوکودامول حاوی کدئین هستند، خودداری کنید. زیرا علت اصلی یبوست است. پاراستامول برای تسکین ناراحتی ناشی از شقاق ترجیح داده می‌شود.
عمل شقاق مقعدی چیست؟
اگر شقاق نتواند بهبود یابد یا دوباره برگردد، عمل جراحی تنها راه است. این عمل با ایجاد یک برش کوچک در عضله اطراف مقعد یا با استفاده از لیزر و بدون خونریزی و عوارض انجام می‌شود.
عمل جراحی به‌طور دائمی از فشار اطراف مقعد می‌کاهد و باعث بهبود شقاق می‌شود. این عمل جراحی جزئی است و معمولاً به‌صورت سرپایی انجام می‌شود. میزان موفقیت در جراحی بسیار زیاد است. حداقل از هر ۱۰ مورد ۹ مورد درمان می‌شوند.
زمان مراجعه به پزشک
اگر در حین دفع مدفوع درد دارید یا متوجه خون روی مدفوع یا دستمال توالت بعد از دفع شدید یا دیگر علائم شقاق را مشاهده کردید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
اگر برایتان شرم‌آور است تا حضوری به مطب پزشک مراجعه کنید و مشکل خود را بگویید، میتوانید با بهترین پزشک‌ها و مشاوران کلینیک نیکان به صورت آنلاین تماس بگیرید و روند درمان خود را به‌خوبی شروع کنید و پشت سر بگذارید. زندگی سالم و بدون درد حق طبیعی شما است و هرچه زودتر برای درمان شقاق خود اقدام کنید، طعم زندگی را با لذت بیشتری خواهید چشید.
